تناقض 9‌هزار‌نفری

پدرام فروتن: ایرانی‌ها علاقه فراوانی به مرگهای دلخراش دارند. دلیل هم روشن است؛ تصادف، دومین عامل مرگ و میر در ایران است. اولین مورد البته با تمام دنیا به اشتراک گذاشته شده است؛ سکته و بیماری‌های قلبی. پس باید برای این آمار متأسف بود و فکر چاره‌ای کرد. البته خیلی‌ها به فکر چاره هستند. نمونه‌اش در قانون برنامه چهارم توسعه که امسال در آخرین سالش زندگی می‌کنیم.
در این قانون آمده است که باید تا پایان سال 88 میزان تلفات جاده‌ای به نصف کاهش پیدا کند. در سال 84 حدود 25 هزار نفر در تصادفات جاده‌ای جان خودشان را از دست دادند. درواقع این آمار باید امسال به 12 هزار و 500 نفر بلکه بیشتر، کاهش پیدا کند و 12 هزار و 500 نفر از جاده‌های ایران جان سالم ببرند خانه. البته این وقتی است که تنها آمار کشته‌های جاده‌ای هر سال با هم مقایسه شود و برای سال پس از آن انتظار کاهش باشد. درحالی که در سیستم آمار‌گیری جدیدی که پلیس راه به کار می‌برد، چنین اتفاقی نمی‌افتد. به گفته سرهنگ علیرضا اسماعیلی، فرمانده پلیس راه ایران در سال 84 به ازای هر 10 هزار خودرو، 36 نفر کشته می‌شدند.
در سال 84 بیش از 7 میلیون و 710 هزار ماشین (سبک و سنگین) در ایران تردد می‌کرده است. بر اساس آمار پلیس راه ایران، 27 هزار و 759 نفر در جاده‌ها کشته شدند. اسماعیلی اما گفته است که در سال 87 به ازای هر 10 هزار خودرو، 20 نفر از جاده، زنده برنگشتند: «سال87 سال موفقی از لحاظ کاهش کشته‌های تصادفات رانندگی در کشور بود به شکلی که برای اولین بار نرخ کشته‌های تصادفات به ازای هر 10 هزار خودرو در کشور که در قانون برنامه چهارم 20 تن تعیین شده بود، محقق شد. باید نرخ کشته‌های تصادفات به ازای هر 10 هزار خودرو امسال به 17 نفر کاهش یابد که تحقق این امر نیازمند مشارکت تمامی دستگاه‌های ذیربط و انجام وظایف آنهاست.»  

سال 86، سال طلایی
از مشارکت دستگاه‌های ذیربط که مشتمل بر 30 سازمان مختلف دولتی و غیردولتی می‌شود اگر بگذریم، می‌ماند این آمار که باید کمی در آن تأمل کرد. رئیس پلیس راه کشور در گفت‌وگو با خبر آماری از دو سال گذشته می‌دهد: «سال 86 سال طلایی ما بود که توانستیم 17 درصد آمار کشته‌ها را کاهش دهیم، در این سال ما باید به آمار 22 کشته در ازای هر 10 هزار خودرو می‌رسیدیم، اما توانستیم آمار را تا 23 کشته کاهش دهیم. برای سال 87 باید به آمار 20 نفر می‌رسیدکه این اتفاق افتاد و نشان می‌دهد ما موفق بوده‌ایم.» آمار پلیس راه کشور نشان می‌دهد که در سال گذشته 23 هزار و 362 نفر در جاده‌های ایران جان باخته‌اند.
در این سال اما آمار خودروهای در حال تردد بیش از 11 میلیون نیست (تا آذر ماه 10 میلیون و 400 هزار خودرو). درواقع این آمار نشان می‌دهد که در سال 87 به ازای هر 10 هزار خودرو 23 نفر در تصادفات مرده‌اند. اگر تعداد خودروها را به 11 میلیون و 681 هزار برسانیم، آمار سرهنگ اسماعیلی باورکردنی می‌شود؛ 20 نفر به ازای 10 هزار خودرو. البته رویانیان هم 23 کشته را در سال 87 تأیید کرده است: «در سال 83 به ازای هر 10 هزار وسیله نقلیه، 39 نفر کشته می‌شدند این در حالی است که در سال 87 به ازای هر 10 هزار وسیله نقلیه 23 نفر جان خود را بر اثر تصادفات از دست دادند.»

با این حال اسماعیلی می‌گوید در آمارگیری ایران، یک پارامتر مهم درنظر گرفته نشده است؛ موتورسیکلت‌ها. درواقع پلیس راه ایران فقط خودروهای چهار چرخ به بالا را در آمار تلفات مرگ و میر محاسبه می‌کرده است، درحالی که مرگ و میر موتورسواران و مرکب دو چرخ آنها نقش بسزایی در این آمار دارد: «در اصل ما فقط تعداد کشته‌ها را به 10 هزار خودرو محاسبه کردیم، تعداد موتورسیکلت‌ها را به وسایل نقلیه اضافه نکردیم. کارشناسان خارجی به ما توصیه کردند موتورسیکلت را هم اضافه کنیم. اگر تعداد موتور سیکلت‌ها را هم اضافه کنیم، بیش از 17 میلیون وسیله نقلیه در حال تردد در ایران داریم که می‌شود 14 کشته به ازای 10 هزار خودرو. این نشان می‌دهد ما از برنامه هم جلوتریم.»
با این حال 14 یا 23 نفر، مهم این است که استاندارد جهانی تلفات جاده‌ای در کشورهای توسعه یافته، نوسانی بین 7/1 تا 5/2 نفر به ازای هر 10 هزار خودرو است. استاندارد جهانی 6 نفر به ازای هر 10 هزار خودرو است. البته سازمان بهداشت جهانی و بانک جهانی در برآوردهایشان برای کشورهای درحال توسعه، میزان 17 تا 24 کشته به ازای 10 هزار خودرو را استاندارد در نظر گرفته‌اند. آماری که برای ایران نرمال محسوب می‌شود، اما برای جان مردم، نه. 

روش‌های آمارگیری استاندارداین تناقضات البته به دلیل ایرادی است که روش آمارگیری برای تلفات جاده‌ای دارد. درواقع در هیچ کشوری عدد تنهای تلفات دو سال و یا دو ماه از دو سال را با هم مقایسه نمی‌کنند. برای رسیدن به یک آمار واقعی چند پارامتر را هم در نظر می‌گیرند؛ افزایش تعداد ماشین، جمعیت و مسافت طی شده توسط یک خودرو. درواقع این پارامترها، هر کدام استانداردی برای تعیین آمار تصادفات هستند. افزایش تعداد خودروها تأثیر بسزایی در آمار تلفات دارد. چون در هر کشوری مانند ایران اگر هر سال یک میلیون و 100 هزار ماشین به خیابان‌ها و جاده‌ها افزوده شود، آمار هم به همین نسبت تغییر می‌کند یا ثابت می‌ماند.

 این روش آماری بر اساس هر 10 هزار خودرو است، همان چیزی که در ایران هم به کار می‌رود. اما روش دوم، بر اساس هر 100 هزار نفر جمعیت است. اینکه در هر 100 هزار نفر جمعیت چند نفر در جاده‌ها و خیابان‌ها تلف می‌شوند. این روش برای کشورهایی که جمعیت بالایی از خودرو دارند، کاربرد فراوانی دارد، مانند آلمان. اما سومین روش، پیشرفته‌ترین و مدرن‌ترین روش جمع‌آوری آمار تلفات تصادفات است.
این روش محاسبه می‌کند هر خودرو، در چه میزان مسافتی باعث تصادف شده است که سرنشین و یا شخص سومی را به مرگ رهنمون کرده. این سیستم آمارگیری، نیاز به اطلاعات و سیستم‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری مثل GPS دارد که در حد وسع ایران نیست. اما در کانادا از این سیستم بهره می‌برند. 

تناقضات
چندی پیش سازمان پزشکی قانونی، آماری از کشته‌های تصادف ارائه کرد که با آمار سرهنگ اسماعیلی چند پله‌ای تفاوت دارد. البته آمار سردار رویانیان که رئیس پلیس راهور ناجا است، هم با آمار پلیس راه کشور تناقض دارد؛ جمع تضادین جالب است.
سرهنگ اسماعیلی، فرمانده پلیس راه کشور: در نوروز سال گذشته درحوادث رانندگی در جاده‌های کشور تعداد یک هزار و ۱۶۸ نفر کشته شده بودند که در نوروز امسال تعداد ۹۶۴ نفر جانشان را از دست دادند که در مقایسه با سال قبل ۲۰۴ نفر کمتر کشته شدند، یعنی 5/17 درصد.
محمدحسن عابدی، رئیس سازمان پزشکی قانونی: در ایام نوروز امسال (۲۵ اسفند ۸۷ تا ۱۵ فروردین ۸۸) هزار و ۳۶۷ نفر در تصادفات رانندگی کشته شدندکه این تعداد نسبت به ایام مشابه سال قبل 9/10 درصد (حدود 11 درصد) کاهش نشان می‌دهد. سردار رویانیان، رئیس پلیس راهنمایی و رانندگی: طبق آمار پزشکی قانونی از تاریخ 25 اسفند ماه الی 15 فروردین ماه، هزار و 319 نفر بر اثر تصادفات جاده‌ای جان خود را از دست دادند که این آمار در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته 15 درصد کاهش یافته است.
اختلاف سر چند نفر کشته ناقابل است، هرچند که سرهنگ اسماعیلی به خبر می‌گوید اختلاف آمار هفت درصدی او با پزشکی قانونی به مجموع کشته‌ها بر می‌گردد: «من فقط می‌توانم آمار کشته‌های جاده‌ها را بدهم، دکتر عابدی حتماً کشته‌های تصادفات شهری را هم اضافه کرده است.»