وقتی حادثهای مثل سقوط یک هواپیما؛ خارج شدن قطار از ریل، تصادف رانندگی، سیل و زلزله اتفاق میافتد و عدهای در این سوانح جان خود را از دست میدهند و یا مجروح میشوند، سؤالی که پیش میآید این است که مسئولیت حفظ اموال باقی مانده از قربانیان این حوادث برعهده چه کسانی است. اموالی که در صحنه سوانح و حوادث باقی میماند صاحبانی دارد که یا کشته و یا زخمی شدهاند و باید از دست تعدی برخی درامان بماند و به وارثان و صاحبان آنها داده شود.
درست است که در لحظات وقوع حادثه، مهمترین اولویت نجات جان حادثه دیدگان است، اما درکنار آن باید در خصوص اموالی که درمحل میماند و مسلما صاحبانی دارد، مراقبت و محافظت صورت گیرد.
حادثه در بزرگراه!
خانمی که در یک صحنه تصادف در بزرگراهی در تهران شاهد مرگ فرزند جوانش بوده است، در این باره میگوید: در وسط بزرگراه خودروی حامل من و همسرم و پسرم خراب شد و هنگامی که پسرم پیاده شد که دلیل آن را بفهمد، خودرویی با او برخورد کرد و بر روی زمین افتاد. من و همسرم با دیدن این صحنه از خودرو خارج شدیم و به سراغ پسرم رفتیم .
خون زیادی از سرش میریخت و من او را درآغوشم گرفته بودم و کمک میخواستم. با توقف خودروها جمعیت زیادی در اطراف ما جمع شده بودند و درهای خودرو هم بازمانده بود. بالاخره با تلاش زیاد آمبولانسی از میان جمعیت راهش را باز کرد و به سراغم ما آمد و بعد هم ماموران پلیس آمدند. پیکر فرزندم را به آمبولانس منتقل کردند و من و همسرم هم با آنها رفتیم و ماموران خودروی ما را به پارکینگ انتقال دادند.
در بیمارستان فوت پسرم به ما اعلام شد و کارهای مربوطه به سرعت انجام گرفت و بعد از برگزاری مراسم، وقتی که همسرم برای تحویل گرفتن خودرو به پارکینگ رفت، متوجه شدکه برخی اموال و پولهایمان که تقریباً تمامی داراییمان بود به سرقت رفته است. ماموران کلانتری مربوطه با بیان اینکه تمامی اموال موجود در خودرو را در همان صحنه تصادف صورت جلسه کردهاند اظهار داشتندکه قبل از رسیدن آنها به صحنه حادثه احتمالاً برخی افراد حاضر در محل به خودروی ما دستبرد زدهاند.
اعمال مغایر با انساندوستی و کمکرسانی
به گفته کارشناسان، درجریان بروز هر سانحه و رویدادی با حضور گسترده افرادی که به قصد کمک و امداد رسانی به محل وارد میشوند، مواجه هستیم و هستند برخی از افراد که از این موضوع سوءاستفاده میکنند و نه با نیت کمک که با هدفهای دیگری خود را به محل میرسانند. در برخی سوانح مثل سیل و زلزله که شمار زیادی از افراد درگیر آن میشوند و به تناسب میزان امدادرسانی گسترده را هم میطلبد، بعضاً اخباری مبنی بر وقوع سرقت از محلهای تخریب شده را شنیدهایم و آن را درمنافات با روح انسان دوستی وکمکرسانی در زمان بروز این نوع رویدادها میدانیم و یا بوده مواردی که کمکهای ارسالی به مناطق سیل و زلزله زده از جای دیگری سردرآوردهاند.
حفظ اموال برعهده ضابطان قضایی
دکتر سرهنگ رضا غنیلو ـ عضو هیأت علمی دانشگاه علوم انتظامی و کارشناس رسمی دادگستری در گفتوگو با گزارشگر روزنامه اطلاعات اظهار میدارد: حفظ اموال برجای مانده در تمامی صحنههای سوانح و حوادث، برعهده ضابطان قضایی است که ماموریت حضور درصحنه را پیدا میکنند.
وی میگوید: در جریان صحنه تصادف شهری پلیس راهور آن شهر، در تصادف جادهای پلیس راه، در صحنه وقوع جنایت در محل کلانتری و یاپاسگاه انتظامی؛ درجریان سیل و زلزله ماموران انتظامی و ضابطان قضایی و در جریان حوادث سقوط هواپیما و قطار، نزدیکترین ضابطان قضایی و ماموران انتظامی به صحنه حادثه مکلف هستندکه از صحنه حادثه حفاظت و از بهم زدن آن جلوگیری کنند.
غنیلو اضافه میکند: درتمامی این صحنه اول باید برای نجات مصدومان حادثه اقدامهای اساسی و فوری به عمل آید و بعد اگر امکان کمک کردن به حادثه دیدگان وجود نداشته باشد، مثلاً در سقوط هواپیمایی که سرنشینان آن جان باختهاند، نباید گذاشت به چیزی دست بخورد و جابجایی صورت گیرد. این امر میتواند درکشف علت بروز حادثه نقش اساسی داشته باشد، تا اینکه مسئول اصلی در پیگیری این حادثه دستور انتقال باقی ماندههای صحنه حادثه را بدهد که در این صورت هم ماموران مسئول در محل باید با دقت، تمامی اموال موجود و جزئیات و محل قرار گرفتن و حتی تعداد و نوع آن را صورتجلسه کنند و در بستهبندیهای مشخص و نشان دار قرار دهند و به مقر خود منتقل و در گاوصندوق نگهداری کنند تا بعد آنها را تحویل مرجع قضایی پرونده حادثه دهند.
این کارشناس دادگستری میافزاید: برخی جزئیات مانده در صحنه حادثه میتواند به پلیس و قاضی پرونده درکشف سرنخهای روی دادن آن حادثه کمک کنند و از اینرو جمعآوری دقیق آنها لازم است. مثلاً در صحنهای که جنایتی روی داده است قاضی دستور پلمب محل را میدهد تا سرنخها و ردهای موجود از بین نرود و عاملان جنایت شناسایی و دستگیر شوند و بعد از آن است که قاضی دستور رفع پلمب و تحویل اموال به اولیا دم را صادر میکند.
شناسایی ولی دم در تحویل اموال قربانیان
دکتر غنیلو تاکید میکند: تحویل اموال به ولی دم انجام میگیرد، نه وراث. زیرا شمار ورثهها میتواند زیاد باشد، از اینرو ولی دم در این پروندهها شناسایی و سپس اموال به او سپرده میشود.وی اضافه میکند: اگر در صحنه حادثه سرقتی روی دهد، ولی دم و یا فردی که برایش حادثه رخ داده است، میتواند در این خصوص اعلام شکایت کند و پرونده در مراجع قضایی پیگیری شود.
این استاد دانشگاه علوم انتظامی با اشاره به اینکه در حوادثی مانند سقوط هواپیما، خارج شدن قطار از ریل، سیل و زلزله که امکان دارد صاحبان اموال جان خود را از دست داده باشند، باید ماموران مربوط همه لوازم و وسایل موجود را به خوبی جمعآوری کنند میافزاید: در این شرایط حتی وجود یک علامت و یا یک اسم هم میتواند در شناسایی بازماندگان کمک موثری کند، در غیر این صورت برای پس دادن این اموال به ورثه نیاز است که تحقیقات صورت گرفته واحراز مالکیت شود.
اموال شخصی که از متوفیان در این نوع سوانح برجای میماند، به دلیل اینکه مشخص است از چه کسی برجا میماند، مشکلی برای استرداد به بازماندگان ندارد. اما در خصوص اموال دیگر شناسایی صاحبان آنها زمانبر است و امکان اشتباه هم وجود دارد.
حفظ صحنه حادثه برای کشف جرم
غنیلو به افرادی که به دنبال وقوع حوادث این چنینی در محل حاضر میشوند، توصیه میکند برای اینکه حقی از کسی ضایع نشود و آسیبی به تحقیقات درباره حوادث وارد نیاید و دلایل اثبات جرم از بین نرود، هرگز سعی در بهم زدن صحنه حادثه نکنند و اجازه دهند ماموران تحقیق، صحنه را حفظ و جمعآوری کنند. این افراد اگر در اطراف محل حادثه اموال و اشیا و یا تکهای از جسم حادثه دیده را دیدند، باید موضوع را اطلاع دهند و یا آن را به بالاترین مقام صحنه حاضر در محل، تحویل دهند. در تصادف دواتوبوس اسکانیا در جاده قم در شهریور پارسال که آتش سوزی شدید آن سبب شد شماری از مسافران جان خود را از دست بدهند، در جریان بررسی صحنه حادثه توسط ماموران پلیس و آتش نشانی مقداری طلا که به واسطه حرارت زیاد آتش ذوب شده بود، به دست آمد که باتنظیم صورت جلسه تحویل مرجع قضایی شد.
طرح ادعا برای برخی از اموال مجهول
دکترغنیلو درباره نحوه تحویل اموالی مانند طلاهای ذوب شده که در حادثه مزبور که اصل تعلق آن به قربانی خاص نامشخص است، میافزاید: در این موارد چون دلایلی برای شناسایی نمانده است، موضوع ادعا مطرح است. یعنی مقام قضایی منتظر میشود که بازماندگان درباره این اموال ادعایی در محاکم مطرح کنند تا به آن رسیدگی شود. بعد مرجع قضایی احصا میکند که چقدر طلا و متعلق به کدام یک از ادعاکنندگان است و بر همین اساس هم حکم میدهد.
مثلاً فردی مدعی می شود که همراه قربانی حادثه یک کیلوگرم طلا بوده است و یا فردی دیگری ادعا میکندکه قربانی حادثه یک رشته گردنبند طلا همراه داشته است که با توجه به این موضوع، دادگاه رای به تقسیم میدهد که طلای باقی مانده در صحنه حادثه بین افراد مدعی که ادعا خود را ثابت کردهاند، به نسبت اعلام شده تقسیم شود.
مسئول جبران خسارات وارده
اسماعیل رضوانفر ـ قاضی اجرای احکام دادسرای جرایم جنایی تهران هم با اشاره به این مطلب که بسته به نوع حادثه و شدت آن، میتوان درباره اموالی که باقی مانده است تصمیم گرفت، به گزارشگر روزنامه اطلاعات میگوید: برخی سوانح مثل سقوط هواپیما به دلیل شدت برخورد و یا آتشسوزی، چیزی از اموال باقی نمیماند و اگر اموالی هم پیدا شود، کارآیی لازم راندارد و استفاده مطلوبی نمیتوان از آنها کرد.
وی میافزاید: در حوادثی که از شدت کمتری برخورددار است، مثلاً سقوط در حال نشستن هواپیما و یا ازخط خارج شدن قطار مسافربری معمولاً اموال مسافران دارای قبوضی است که میتوان نسبت به شناسایی و استرداد آن به صاحبان و یا بازماندگان، اقدام کرد.
به گفته این قاضی دادسرای جنایی تهران، به طور کلی در نظامهای حکومتی که مسئول حفاظت و حمایت از انسانها در برابر بلایای طبیعی و انسانی هستند، جبران خسارت وارده هم برعهده آنهاست.
مثلاً اگر سیلی اتفاق بیفتد و اموال مردم نابود شود، اگر بیمه اموال وجود داشته باشد، بیمهگذار مسئول جبران خسارت است، اما اگر بیمه نباشد، نظام حکومتی مسئول جبران خسارت است.
رضوانفر می گوید: در سوانحی که مسئولان مربوطه در بروز آن مقصر شناخته میشوند، به نسبت قصورشان باید جبران خسارت کنند که میتواند جبران نیازهای درمانی و یا نیازهای مادی افراد آسیب دیده باشد. چند سال قبل یک انبار بزرگ کالا در یک منطقه تجاری تهران دچار آتشسوزی شدید شده بود، به نحوی که چندین ایستگاه آتش نشانی برای مهارآن آتش در محل حاضر شده بودند.
سردار رادان فرمانده وقت پلیس تهران به دنبال اطلاع از وسعت این آتش سوزی و محل آن و ازدحام جمعیت بسیار در آنجا، دستور استقرار نیروهای یگان امدادی و پلیس آگاهی را برای حفاظت از مغازهها و خانههای اطراف این محل تا چند صدمتر از محل آتش سوزی را صادر کرد. این تدبیر پلیسی از آن جهت بود که برخی با سوءاستفاده از ازدحام و شلوغی اقدام به تعرض به اموال دیگران نکنند و زیانی بجز زیان آتش سوزی برجا نماند.
در حوادث زلزله و سیل هم طبق دستورالعملهای موجود، ماموران انتظامی و نظامی به محض اطلاع باید در اطراف محل حادثه حلقه امنیتی و حفاظتی ایجاد کنند تا تعرضی به اموال موجود در منطقه صورت نگیرد و اگر شدت حادثه زیاد باشد، باید مقررات خاصی برای رفت و آمد افراد به محل تا زمان عادی شدن شرایط ایجاد کنند.
قاضی رضوانفر مسئولیت افرادی را که به محض اعلام حوادث طبیعی و عمدی باید برای حفاظت محل در آنجا حضور یابند، بسیار حساس میخواند و میافزاید: اولویت اصلی، انتقال مجروحان و دسترسی سریع آنها به مراکز درمانی است و بعد اقدامهای مراقبتی در آنجاست. اگر حادثه سقوط هواپیما باشد که یافتن جعبه سیاه هواپیما، جمعآوری قطعات باقی مانده و اموال مسافران و انتقال اجساد جزو اولویتهاست و اگر سیل و زلزلهای رخ داده باشد کمک به نیروهای امداد برای انتقال مجروحان و آواربرداری و بعد ایجاد حلقههای حفاظتی است. اگر صحنه جنایی باشد، عدم برهم زدن صحنه و جلوگیری از جابجایی اشیای آن و کشف سرنخها و بعد پلمب محل در دستور کار آنان قرار دارد.
وی دخالت افراد غیرمتخصص در صحنه برخی حوادث و سوانح را زیان بار میداند و میگوید: درست است که در زمان بروز حوادث، افرادعادی نزدیکترین افراد برای کمک به مصدومان هستند، اما امکان دارد کمک آنها به واسطه ناآشنایی با نحوه امدادرسانی نتیجه مرگباری داشته باشد. مثلاً فردی در تصادف دچار آسیب جدی گردن شده است و دخالت فرد ناآشنا میتواند او را به آسیب نخاعی هم مبتلا سازد و یا به واسطه سوءنیت برخی اموالشان به سرقت برود.
خط قرمزتا خاکستری
نعیمی ـ سرپرست روابط عمومی ستاد مدیریت بحران کشور با اشاره به اینکه بسته به سطح سوانح و بلایای طبیعی و یا حوادث روی داده، خط قرمز یا خاکستری برای آنها تعریف شده است و کمیتههای ستاد مدیریت بحران فعال میشوند، به گزارشگر روزنامه اطلاعات میگوید: در بحث تامین امنیت در مناطق وقوع حوادث و سوانح، کمیته امنیتی با حضور معاون امنیتی و انتظامی وزیر کشور تشکیل میشود و بسته به میزان رویداد نیروهای لازم برای تامین امنیت وارد عمل میشوند.
به گفته وی، کارگروه امنیتی و انتظامی شرح وظایف خاصی دارند و برای اینکه اموال مردم جابجا نشود، حلقههای حفاظت امنیتی در محل تشکیل میشود. نعیمی اضافه میکند: البته حوادث و سوانح دسته بندی میشوند، یعنی ستاد مدیریت بحران باکسب گزارش اولیه و برآورد حادثه و میزان زیانهای وارده، نیروها را وارد عمل میکند. اگر گسترده رویداد وسیع باشد، با اعلام خط قرمز همه مسئولان در بالاترین رده در کمیتههای 14گانه ستاد وارد عمل میشوند و اگر میزان رویداد گستردگی کمتری داشته و خاکستری باشد، مقامهای استانی و یا شهرستان وارد عمل میشوند.
سرپرست روابط عمومی ستاد مدیریت بحران تاکید میکند: در همه سوانح و رویدادها موضوع امدادرسانی و امنیتی و انتظامی اولویتهای اصلی است، یعنی همان طور که در امدادرسانی به مجروحان، انتقال اجساد قربانیان و کمکرسانی به بازماندگان باید سرعت عمل داشت، در مورد تامین امنیت محل حادثه، حفظ اموال و سرمایههای برجامانده و جمعآوری و نگهداری آنها در محلهای خاص نیز باید تدابیر لازم اتخاذ و اجرا شود.
فاطمه یارمحمدی/ روزنامه اطلاعات